Durme en Schelde

Tielrode heeft zijn ontstaan en rijke geschiedenis ongetwijfeld te danken aan de Durme en Schelde.

Oorspronkelijk was de Schelde een kronkelende traagstromende rivier die uitmondde in de Maas, die op haar beurt afwaterde in de Rijn. Samen met de Theems bereikte de Rijn nabij de Doggersbank de Noordzee. Door de zogenaamde Duinkerke- trangressiefases met tal van overstromingen , werd rond de 5e eeuw de Oosterschelde de belangrijkste afvoertak van de Schelde naar de Noordzee. Vanaf de 12e eeuw nam de Honte (de huidige Westerschelde) deze functie over. Het gevolg was dat de getijdenwerking, die voordien maar voelbaar was tot in Antwerpen, zich verder landinwaarts begon te manifesteren. Door het bouwen van een sluis ter hoogte van Gent (reeds in de 12e eeuw) wordt de invloed van de van het getij verder stroomopwaarts verhinderd. De laatste grote natuurlijke wijziging van de Scheldeloop gebeurde vermoedelijk kort voor 1240 in de buurt van Temse. Voordien bevond de Durmemonding zich in Temse maar door een dubbele dijkbreuk ontstond er een doorsteek van de Schelde naar de Durme waardoor een deel van de Durme werd opgeslorpt door de Schelde. Weert dat voorheen samen met Hamme op de linkeroever van de Schelde lag, kwam daardoor op een eiland te liggen. De oude Scheldearm werd afgedamd in 1322. De Oude Schelde in Weert is het restant hiervan.

De huidige Schelde is een getijdenrivier. Per etmaal  is er tweemaal vloed en tweemaal eb. Ter hoogte van Tielrode is het verschil tussen eb en vloed het grootst in het Scheldebekken. Het bedraagt 4 meter bij doodtij en 6 meter bij springtij.  Deze rivier ontspringt in Gouy, ten noorden van Saint-Quetin in Noord-Frankrijk, op amper 100 meter boven de zeespiegel. Na een tocht van 355 kilometer bereikt ze bij Vlissingen de Noordzee.

De Durme was vroeger een belangrijke rivier. Ze ontstond uit twee beken in West-Vlaanderen : de Poekebeek bij Tielt (nu Neerkale genoemd) en de Durme (nu Hoogkale) bij Beernem. De mens heeft een zeer grote invloed gehad op deze rivier. Door het graven van de Brugse vaart, het kanaal Gent-Terneuzen, de aanleg van de Zuidlede en de afdammingen te Lokeren werd deze rivier afgesneden van haar bovenloop. Rechttrekkingen, indijking en oeverversterkingen ten behoeve van de scheepvaart hadden een nefaste invloed op de natuurwaarden van deze rivier. De zware waterverontreiniging betekende bijna de doodsteek voor de rivier. Door de toenemende verzanding (o.m. veroorzaakt door de afdammingen) en de schaalvergroting in de scheepsbouw verloor deze rivier haar economisch belang.  

De geschiedenis van Tielrode is getekend door de vele ernstige overstromingen van Schelde en Durme. In 1240 zorgde de doorbraak van de Westerschelde dat de Schelde de Durmebedding tussen Tielrode en Temse innam. Daardoor kwam de monding van de Durme in Tielrode te liggen en werd de getijdenwerking voelbaar tot in Gent. Voor 1240 kende de Durme geen getijdenwerking. Op 26 januari 1682 volgde een zeer ernstige ramp. De overstroming van 3 maart 1715 is beschreven door Daneel Braem. Bij deze overstroming ontstonden 3 bressen in de dijk van het Broek. Door de kracht van het water werden talrijke lijken uit de grond van het kerkhof gewoeld en stond de polder 4 maanden onder water. Op kerstmis 1717 werd geen hoogmis gehouden omdat men een dijkbreuk vreesde.  Ook in 1845 werd Tielrode nogmaals getroffen door een zware overstroming en werd de kerkdijk gevoelig opgetrokken. In 1906 stond het water tot aan de nieuwe kerk. Onder meer in februari 1953, in 1973, op 3 januari 1976 werd het dorp zwaar getroffen door overstromingen. De experten van de overheid schatten de kansen op extreem hoge waterstanden ruim 4.5 keer hoger in dan in 1953.

Tot vlak na de eerste wereldoorlog waren Durme en Schelde visrijke rivieren die haast onuitputtelijk leken. Door “verbeteringswerken” aan de rivieren en de toenemende vervuiling werden deze rivieren in de gouden jaren 60 virtueel dood. Gelukkig is er een kentering vast te stellen. De effecten van een algemener en efficiënter waterzuiveringsstelsel laten zich reeds voelen. Het aantal vissen en vissoorten dat in de Schelde wordt waargenomen, neemt langzaam toe. Ook hun verspreidingsgebied wordt groter. Nabij Tielrode is het zuurstofgehalte  echter nog steeds zeer laag (tot 0 mg/l), waardoor men niet kan spreken van een gunstige leefomgeving voor vissen.

Op deze site kom je alles te weten over de Schelde : http://www.dma.be/p/nan/schelde/  (Internetversie van de brochure : De Schelde, een stroom natuurtalent)